به مولانا بگویيد: يک لقمه لغت بفرست!

پاريس 23 نوامبر 2004

عباس عزيز ،

هنور برای من نوشته يعنی کاغذ، معذالک آنچه برای من در “حضور خلوت انس” آورده بودی، برای من حساسيتی کم‌تر از نوشته نداشت. مطالعه‌ی “رويای من” مرا بيش‌تر به خلوت انس تو می‌برد.

وبلاگ‌خوانی مطالعه نيست ولی من آن را مطالعه کردم، واقعاً چون مرا بيش‌تر به خلوت انس تو می‌برد. وبلاگ‌خوانی مرور هم نيست. پريدن از متنی به متن ديگرست. مرور و مطالعه هردو ارزش‌های باستانیِ ازلی و ابدی خودشان را دارند. “رويای من” مرا با همين ارزش‌ها دوباره به سراغ “فريدون سه پسر داشت” فرستاد و آنجا ديدم که تعريف، در تعريفی که من از تعريف دارم، کار آسانی نيست. جای نرفته را رفتن و در حقيقت جای نرفته را گفتن. می‌خواهی جلوی خودت قدم برداری، بايد بتوانی پوسته‌های حماقت را از روی چيزها برداری، وگرنه چيزها در پوسته‌هاشان رسمی می مانند. اين همان لحنی است که در طنز تو است و در تعريف‌های تو جای نرفته جايی جز جلو خودت نيست، که هميشه نرفته می‌ماند. توقع‌های تازه‌ی تو از شعر و ظرافت‌هايی که می‌شود هميشه از هر جای کتاب خواند، هرجا که دردی کهنه حالا ديگر دردی حقير و مسخره از آب در می‌آيد. نويسندگان ما هر چه بيش‌تر قفای ما را آئينه می‌کنند، بيش‌تر از روبرو غافل می‌مانيم. مگر اينکه با اين جدی شوخی کنيم. يکيش آن‌طور که تو می‌کنی : لبخندی کج و زخمی، چاپلينی. خوشبختانه کتاب تو با من بود و متن، مهربان بود، و متن کاغذی بود.

مطالعه‌ی متن به متن عمق می‌دهد . اينترنت خوانی اما متن را پر می‌دهد. اين واقعاً خوانش نيست، بازی است. اين متن بي‌کرانه، بی‌ته. اينترنت، اين ابرمتن(hyperText) همانقدر که ما را اسير خود می‌خواهد خوانش ما را سطحی و سرسری می‌کند.

با اينهمه خوشحالم که مرا روی امواج اينترنتی برده‌ای (درست می‌گويم امواج؟)، يا روی مدارها يا ايستگاه‌ها، پايگاه‌ها، ميدان‌ها، فضاها، خط‌ها، کدام‌شان؟ همه جورش را شنيده‌ام. شايد هم همه‌ی اينها را دارد؟

حقيقت اين است که حادثه جويی‌های اينترنتی جذبه‌ای به من نمی‌دهند. هنوز هم منتظر اتفاقی روی کاغذ مانده‌ام. همه دارند به کاغذ پشت می‌کنند. ولی من که هميشه چيزی از پشت کاغذ خواسته‌ام: طعمه‌ای، تحفه‌ای، نطفه‌ای، و کاغذ، عجبا که پشت نمی‌کند. به ياد اين حرف حجمی و عجيب شمس عزيزم می افتم که فرستادگان مولوی را با طبق‌های تحف، اطعمه و اشربه  بر سر، پس فرستاد و خطاب‌شان کرد که برويد و به مولانا بگویيد:يک لقمه لغت بفرستد!

چطور می‌شود زبان را خورد ؟ اگر اين حرف شمس را، حالا هفت قرن بعد، يکی از همين فيلسوف‌های هنوز از مدنيفتاده‌ی اروپا گفته بود، همه‌ی دنيا آن را به نيش گرفته بود، به‌خصوص منتقدان کم‌کم از مد افتاده‌ی خودمان که مرغ همسايه هميشه برايشان غاز است

باری از حرف پرت نيفتم، از کار تو و از ابتکار تو می‌گفتم، از وبلاگ‌نويسی، و خوانی و سازی. و از آنچه هم که به نام من می‌کنی استقبال می‌کنم. اما متاسفانه خود وبلاگ‌خوان خوبی نيستم. مگر به سفارش و يا به ضرورت.

وبلاگ‌خوانی تعطيل خواندن است، معطل کردن مطالعه است، مطالعه نمی‌کنيم، مطالعه را معطل می‌کنيم.

يک تعطيلی هم برای خودمان می‌گيريم وقتی که از اين شاخ به آن شاخ می‌پريم. اينجا در اطراف من و اطرافيان من، روزهای تعطيلی با متن‌های اينترنتی می‌گذرد. طوری شده است که برای من هم ديگر، اينترنت را که باز می‌کنم، انگار به تعطيلی می‌روم. به تعطيلی می‌روم بی آنکه چمدانم را پر از کتاب کنم. برعکس، من و تعطيلی‌ام با هم به سراغ کتاب‌هايی می‌رويم که نمی‌شناسيم، قبول‌شان می‌کنيم با خوب و بدشان، ديمی، چکی، انتخاب نداريم، منتخب‌ايم، منتخبی هستيم که برای انتخاب انتخاب شده‌ايم. در واقع روی جاده‌ای که انتخاب ما نيست انتخاب می‌کنيم، روی متنی بی‌امان و بی‌کران؛ ابر متن!

برای معتادان ابرمتن، متن کاغذی کم‌کم دارد متعلق به عصر حجر می‌شود. اگر خيلی پافشاری کنی مأيوس‌شان می‌کنی. (احساساتی که وبلاگ‌خوان‌های عزيز برای ما بی‌دريغ فرستاده‌اند مرا هم احساساتی می‌کند) اين پيام‌ها بعضي‌شان، مرا از اين جهت می‌کِشند که در آن هر کس فرهنگ خود را و تربيت خود را در زبان خود بروز می‌دهد، چه آنکه ‌خشونت می‌کند، چه آنکه تشکر مطالبه می‌کند، و چه آنکه در پس نامی خود را پنهان می‌خواهد. من اما اين را در متن‌های کاغذی از ديرباز آموخته‌ام و دريافته‌ام که از صدای واقعی خواننده‌ها هميشه صدای خواننده‌های واقعی شنيده نمی شود.